මිනිසාගේ දැනුම වර්ධනය කරගැනීමට පොත්පත් මඟින් ඉටුකරනුයේ මහඟු සේවාවකි. එලෙස පොත්පත් රාශියකින් යුතු පුස්තකාලයක් යනු දැනුම් ගබඩාවකි. ලොව පුරා පුස්තකාල රාශියක් විවිධ ස්ථානවල පිහිටා ඇති අතර, අද අපි විස්තර ගෙන එන්නේ ලොව දැවැන්තම පුස්තකාලය පිළිබඳ ය. අමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ වොෂින්ටන් නුවර පිහිටි කොංග්‍රස් සභාවට අයත් පුස්තකාලය එනම් Library of Congress ලොව දැවැන්තම පුස්තකාලය වේ. අමෙරිකාවේ රාජ්‍ය පුස්තකාලය වන්නේ ද මෙයයි.

මිනිස් දැනුමේ කාලීන මංජුසාව, අමෙරිකානු ජාතික සිහිවටන ගබඩාව හා මිහිපිට ඇති ලොකුම පුස්තකාලය යන අන්වර්ථ නාමයන්ගෙන් ද හඳුන්වන්නේ මෙම කොංග්‍රස් සභාවට අයත් පුස්තකාලයයි. මෙය අමෙරිකාවට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව හඳුන්වා දුන් එරට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ පියා ලෙස විරුදාවලි ලත් ජේම්ස් මෙඩිසන්ගේ යෝජනාවකට අනුව කොංග්‍රස් සභිකයන්ගේ පරිහරණය සඳහා 1800 වසරේ අප්‍රේල් මාසයේදී ආරම්භ කරන ලදි.

එසේ වුවත් 1812 දී ඇතිවූ බ්‍රිතාන්‍ය හා අමෙරිකා යුද්ධයේදී මෙම පුස්තකාලය විනාශ වූ අතර, අමෙරිකානු නිදහස් නායකයා මෙන්ම අමෙරිකාවේ තුන්වැනි ජනාධිපතිවරයා වූ තෝමස් ජෙෆර්සන් විසින් මෙය නැවත ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලදි . එම අවස්ථාවේදී ඔහු විසින් මෙම පුස්තකාලයට පොත් 6,487ක් ලබා දුන් බව සඳහන් වේ. නැවත 1851දී ඇතිවූ හදිස්සි ගින්නක් හේතුවෙන් මෙය යළි විනාශ වූ අතර, යළිත් සියලුම බාධක බිඳ දමා නව ජවයකින් යුතුව අමෙරිකා සිවිල් යුද්ධය අවසානයේදී මෙය ගොඩනඟන ලදි.

මෙම පුස්තකාලයෙහි ඓතිහාසික වටිනාකමින් යුත් පොත්පත්, ලිපිලේඛන මිලියන 167ක් පමණ අදටත් සුරක්ෂිතව ඇත . ඒ අතර පොත්පත් මිලියන 38කට අධික ප්‍රමාණයක් ද ඉතා විරල පැරැණි සිතියම් වර්ග මිලියන 5.5කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ද ඇත.

මෙහි විවිධ වටිනාකම්වලින් යුත් පොත් රාශියක් ඇති අතර, මුද්‍රණ ඉතිහාසයේ පෙරළියක් ඇති කෙරූ 1453දී මුද්‍රණය කරන ලද ගුටෙන්බර්ග් බයිබලයේ පිටපතක් ද, ස්කොට්ලන්තයේ මුද්‍රණය කරන ලද කුහුඹුවකු තරම් කුඩා ලොව කුඩාම පොත වූ Old Kiacole කෘතිය මෙන්ම ලොව නිපදවූ මුල්ම චලන චිත්‍රපටයේ පිටපත ද වැදගත් තැනක් ගනී.

ලොව විවිධ භාෂා 500කට වඩා අධික සංඛ්‍යාවකින් රචනා වූ කෘතීන් රාශියක් ද මෙහි ඇති අතර, සූක්ෂම චිත්‍ර සහිත අඟල් 4ට වඩා අඩු පොත් කාණ්ඩ 1.500 ක් ද එයට අයත්‍ වේ. එසේම මිලියන 85කට වඩා වැඩි පැරැණි භාණ්ඩ රාශියක් ද මෙහි සුරැකිව ගබඩා කර ඇත. මෙම පුස්තකාලයෙහි ඇති පොත් හා ලිපි ලේඛන තැන්පත්කර ඇති රාක්ක එක පෙළට තැබූ විට එහි දිග සැතපුම් 535කට වඩා වැඩි වේ.

අමෙරිකානු ජනාධිපති ඒබ්‍රහම් ලින්කන් වෙඩි තබා ඝාතනය කළ නාට්‍ය ශාලාවේ හිමිකරුගේ මුනුබුරා විසින් තමන් සතු වූ මිල කළ නොහැකි නාට්‍ය පිටපත්, බිල්පත් හා පොත්පත් රාශියක් මෙන්ම ජනාධිපති ලින්කන් ඝාතනයට සම්බන්ධ බොහෝ දේ ද මෙම පුස්තකාලයට පිරිනමා ඇත. එසේම ලින්කන් ජනාධිපතිවරයා එම අවස්ථාවේදී පැලඳ සිටි රන් රාමු කණ්නාඩි කුට්ටම, දුනු පිහිය හා ඩොලර් පහේ නෝට්ටු සහිත මුදල් පසුම්බිය ද මෙයට ඇතුළත් වේ.

මිලක් නියම කළ නොහැකි ලොවට අහිමි වීමට ගිය ගැමි කලාව මෙහි දක්නට ලැබෙන අතර, ලෝකයේම ගැමි ගී තැටි 3,000,000කට අධික ප්‍රමාණයක් මෙහි ගබඩාකර ඇත. මෙහි ප්‍රධාන ගොඩනැඟිල්ල රෝම ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට අනුව ගොඩනඟා ඇති අතර, මෙහි චිත්‍ර නිර්මාණයට කලාකරුවන් 50ක් පමණ දායක වී ඇත.කොංග්‍රස් පුස්තකාලයෙහි පොත් හා ලිපිලේඛන පිටතට ගෙනයෑම පාඨකයන්ට තහනම් වේ. මෙම පුස්තකාලය සඳහා දිනපතා එළිදක්වන ග්‍රන්ථ, චිත්‍රපට, පුවත්පත්, සගරා හා ගීතැට් 31,000ක් පමණ ලැබේ.

පොත්පත්වලට ආදරය කරන අයට පුස්තකාලයක් යනු හදවතට දැනෙන ළඟම තැනකි. ජීවිත කාලයටම කියවා ඉවරකර නොහැකි තරම් පොත්වලින් ගහණ මෙම කොංග්‍රස් පුස්තකාලයෙහි වටිනාකම කියා නිමකළ නොහැකි ය.

මිහි දීගොඩගේ

කොංගෝ ගංගාව විශාලත්වයෙන් ලොව නවවැනි ගංගාවයි. මෙම ගංගාව සැතපුම් 2920ක් පමණ දිගකින් යුක්ත වේ. මෙය ලොව ගැඹුරුම ගංගාවයි. කොංගෝ ගංගාවේ ගැඹුර අඩි 700ක් පමණ වේ. අප්‍රිකාවේ දෙවැනි දිගම ගංගාව මෙය වේ. කොංගෝ යන්නෙහි අදහස වන්නේ උතුම් යන්නයි. මෙම කොංගෝ රාජ්‍යයේ නමට අනුකූලව ගංගාවේ නම තබා ඇත. 18 වැනි සියවසේදී මෙම ගංගාව නම් කරනු ලැබුවේ ‘රියෝ කොංගෝ’ යනුවෙනි. වර්ෂ 1971 හා වර්ෂ 1997 කාලයේදී කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමූහාණ්ඩුව සයරේ (ඛචඪපඥ) යනුවෙන් නම් කරන ලද අතර, ආණ්ඩුව විසින් ගඟේ නම ද සයරේ ගඟ යනුවෙන් වෙනස් කර ඇත. කෙසේ වුවත් එම කාලයේදී ගංගාව කොන්ගෝ ලෙසින් ලොව පුරා ප්‍රසිද්ධ විය. ඉතින් මේ සූදානම පුංචි දූලා පුතාලට අලංකාර ගංගාවක් වන කොංගෝ ගංගාව ගැන තොරතුරු රැගෙන එන්නයි.

කොංගෝ ගඟ අප්‍රිකාවේ බලවත්ම ගංගාවයි. වැසි සමයේදී තත්පරයට ඝන මීටර් 50,000කට අධික ජල ප්‍රමාණයක් අත්ලාන්තික් සාගරයට ගලා යයි. එම නිසා කොංගෝ ගඟට සහ එහි අතු ගංගාවලට ජල විදුලිය උත්පාදනය කිරීමට ඇති අවස්ථා අතිමහත් ය. කොංගෝ ගංගාව අප්‍රිකාවේ සියලුම විදුලි අවශ්‍යතා සඳහා ප්‍රමාණවත් බලයක් සපයනු ඇත.

දැනට කොංගෝ ද්‍රෝණියේ ජල විදුලි බලාගාර 40ක් පමණ ඇත. විශාලතම විදුලි බලාගාර වන්නේ කින්ෂාසා සිට නිරිත දෙසින් කිලෝමීටර් 200ක් පමණ දුරින් පිහිටි ඉන්ගා වේලි ය. මෙම ව්‍යාපෘතිය දියත් කරන ලද්දේ වර්ෂ 1970 මුල් භාගයේදී, පළමු වේල්ල නිම කළ අවස්ථාවේදී ය.

කොංගෝ ගංගාව කොංගෝ ජනරජය, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය, බටහිර සැම්බියාව, උතුරු ඇන්ගෝලාව සහ කැමරූන් සහ ටැන්සානියාවේ සමහර ප්‍රදේශ හරහා ගලා යයි . මෙම දිගු ගංගා කොටස් තුනකට බෙදා ඇත. එනම් ඉහළ කොටස, මැද කොටස සහ පහළ කොටසයි. ඉහළ කොටස අතු ගංගාවලින් සෑදී ඇත. මැද කොටස ස්ථායි දිය පහරක් වන අතර, පහළ කොටස ගිරි දුර්ග සහ ඇල්ලකින් සමන්විත වන අතර, එය අනතුරුදායක විය හැකි ය.

කොංගෝ ද්‍රෝණියේ ඉඩමෙහි කුඩා ගංගා, වගුරු බිම් සහ වනාන්තර දැකගත හැකි ය. මෙහි සම්පූර්ණ ප්‍රදේශය කොංගෝ ජනරජය, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය, බටහිර සැම්බියාව, උතුරු ඇන්ගෝලාව සහ කැමරූන්, ගැබොන් සහ ටැන්සානියාවේ කොටස් සියල්ලම ආවරණය කරයි. උතුරින් සහරා කාන්තාරය ද, දකුණින් සහ බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරය ද , නැඟෙනහිරින් අප්‍රිකානු විල් කලාපය ද ද්‍රෝණියට මායිම් වේ.

කොංගෝ ද්‍රෝණිය වැසි වනාන්තර අද්විතීය ශාක හා සත්ත්ව ජීවීන්ගේ නිවහන වේ. විද්‍යාඥයන් පවසා ඇත්තේ මෙම දැවැන්ත වැසි වනාන්තරයේ නිවර්තන ශාක විශේෂ 10,000ක් පමණ දක්නට ලැබෙන බවත්, එයින් 30% ක් පමණ ලෝකයේ වෙනත් තැනක දක්නට නොලැබෙන බවත් ය. කොංගෝ ද්‍රෝණියේ ක්ෂීරපායි විශේෂ 400ක්, පක්ෂි විශේෂ 1,000ක් සහ මත්ස්‍ය විශේෂ 700ක් පමණ ජීවත් වෙති. වනාන්තර අලි, පහතරට සහ කඳුකර ගෝරිල්ලන්, චිම්පන්සියන්, බොනොබෝ වඳුරන්, මී හරකුන්, කැලෑ ඌරන්, ඔකාපි (වන බද ජිරාෆ් විශේෂයක්), දිවියන් , පැන්ගොලින්, මැනිටීස් ( ඵඥච ජධඹ) සහ සිංහයන් මෙහි ජීවත් වෙන ක්ෂීරපායි සත්ත්ව වර්ග වේ. මෙහි වාසය කරන කඳුකර ගෝරිල්ලන්, චිම්පන්සියන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත. එයට හේතුව වන්නේ වන විනාශය සහ වන සතුන් දඩයම් කිරීමයි. ලෝක වනජීවී අරමුදලට අනුව මිනිසුන් වසර 50,000ක කාලයක සිට කොංගෝ ගංගා ද්‍රෝණියේ ජීවත් වී ඇත. එම ප්‍රදේශයේ විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 150ක් පමණ ජීවත් වෙති. දළ වශයෙන් මිලියන 75ක ජනයා මෙහි වාසය කරති. පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂිවලට අනුව ගෝත්‍රිකයන් මීට වසර 4,700කට පමණ පෙර කොංගෝ ගංගාව ආශ්‍රිත ගම්මාන පිහිටුවීමට පටන්ගෙන ඇත.

චතුරි ලක්ෂිකා

අක්කෙ ඔයා දිනපොත් ලියලා තියෙනවද?”

එදා ඉස්කෝලේ ඇරිලා ඇවිත් දිනිති, එයාගේ අක්කා මලිතිගෙන් ඇසුවා.

“ඔව් නංගි ලියලා තියෙනවා.”

“අපේ පන්තියේ සිංහල ටීචර් අද අපට කිව්වා දිනපොතක් ලියන්න පුරුදු වෙන්න කියලා.”

“ඉතින් හොඳයිනේ. අපි අප්පච්චිට කියලා ලස්සන ඩයරි දෙකක් ගෙන්නගෙන ඒකෙ ලියන්න පටන් ගනිමු.

ඔයා කිටී දිනපොත අහලා තියෙනවද?”

මලිති ඇහුවා.

“නෑ. ඒ මොකක්ද?” දිනිති ඇසුවා.

“ඒ තමයි ඈන් ෆ්‍රෑන්ක් ලියූ දිනපොත”

“ඈන් ෆ්‍රෑන්ක් ඒ කවුද? ” දිනිති පුදුමයෙන් ඇසුවා.

“ඈන් ෆ්‍රෑන්ක් කියන්නේ දිනපොතක් නිසා ලෝක ප්‍රසිද්ධ වුණ ගැහැනු ළමයෙක් . ඉන්නකෝ මං ඔයාට එයා ගැන තොරතුරු ටිකක් කියලා දෙන්න. ආ ඒ විතරක් නෙවෙයි මං දැක්කා අම්මගෙ පොත් රාක්කයේ ඈන් ෆ්‍රෑන්ක්ගේ දිනපොත තියෙනවා. අපි ඒකත් හෙමිහිට කියවමු”

මිහිර කියවන පුංචි ඔයාලාත් සමහර විට දිනපොත් භාවිත කරනවා ඇති. එදිනෙදා ජීවිතයේ විශේෂ සිදුවීම් දිනපොතක ලියා තබනවා ඇති. අද කියන්න හදන්නේ ඒ වගේ තමන්ගේ සිතුවිලි දිනපොතක් එක්ක බෙදාහදා ගත් ඉතිහාසගත වූ අපූරු දැරියක් ගැනයි. ඔන්න කියවලා බලන්නකෝ මලිතියි දිනිතියි ඈන් ෆ්‍රෑන්ක් ගැන සොයාගත් තොරතුරු ටිකක්.

ඇගේ නම ඇනලීස් මාරි ෆ්‍රෑන්ක්. කුවුරුත් ඇයට ආදරයට කිව්වේ ඈන් කියලයි. යුදෙව් ජාතික දැරියක් වූ ඇය උපන්නේ 1929 ජූනි 12 දින ජර්මනියේ ෆ්‍රැන්ක්ෆර්ට්හිදීයි. ඈන්ගේ තාත්තාගේ නම ඔටෝ ෆ්‍රෑන්ක්. අම්මගේ නම එඩිත් ෆ්‍රෑන්ක්. ඈන්ට එකම එක අක්කා කෙනෙක් සිටියා. ඇයගේ නම මාගෝ ෆ්‍රෑන්ක්. ඈන්ගේ තාත්තා සේවය කළේ බැංකුවකයි.

මාගෝ අක්කා අහිංසක නිහඬ දැරියක් වූ අතර, ඈන් දඟකාර සහ මිත්‍රශීලි දැරියක් වුණා. ඈන් අම්මයි තාත්තයි අක්කයි එක්ක ප්‍රීතිමත් ළමා වියක් ගෙවමින් ඉන්න අතරේදී දෙවැනි ලෝක යුද්ධය ආරම්භ වෙනවා. ඒ වන විට ජර්මනියේ පාලකයා බවට පත් වී සිටියේ හිට්ලර්. ඒකාධිපති පාලකයකු වූ හිට්ලර් යුදෙව්වන්ව ප්‍රිය කරන්නේ නැහැ. ඔහු යුදෙව් ජාතිකයන්ට හිරිහැර කරන්න පටන් ගන්නවා. මෙම හිරිහැර වැඩි වන විට ෆ්‍රෑන්ක් පවුල නෙදර්ලන්තයට පලා ගොස් ඇම්ස්ටර්ඩෑම් නුවර රහස් ඇනෙක්සියක සැඟවී ජීවත් වෙනවා. මෙම දුෂ්කර කාලයේදී ඇතිවන පාළුව, දුක , සතුට ආදී විවිධ සිතුවිලි බෙදා හදා ගන්නට ඈන්ට අපූරු යාළුවෙක් මුණගැසෙනවා. ඒ තමයි 1942 ජූනි 12 දින ඈන්ගේ 13 වැනි උපන්දිනයට ඇයට මව්පියන්ගෙන් ඇයට ලැබෙන විශේෂ තෑග්ග. ඒක රතු පැහැයට හුරු කොටු කොටු මෝස්තරයක් වැටුණු අලංකාර පිටකවරයක් සහිත දිනපොතක්. ඈන් මෙයට කිටී යැයි නම් තබනවා. ඇය මුලින්ම මෙහි සටහනක් තබන්නේ 1942 ජූනි 14 දිනයි. එදා සිට ඈන් ඇයගේ සිතුවිලි එහි සටහන් කරනවා. මේ අතරේදී රේඩියෝවෙන් දිනක් ඈන්ට ඇහෙනවා මෙම කාල සීමාවේදී ලියන දිනපොත් ඉතා වැදගත් බවත් කෙදිනක හෝ හොඳම දිනපොත් මුද්‍රණය පවා කරන බවත් කියැවෙන පණිවිඩයක්. මේ නිසා ඈන් තව තවත් උනන්දුවෙන් කීටී දිනපොත නිර්මාණාත්මකව රචනා කරනවා. ඇය විටෙක නිළියක වීමටත් තවත් විටෙක ලේඛිකාවක වීමටත් සිහින මවනවා. 1944 දී ෆ්‍රෑන්ක් පවුල හිට්ලර්ගේ නාසි හමුදාවට හසු වෙනවා. ඔවුන්ව පෝලන්තයේ අවුෂ්විට්ස් සිර කඳවුර වෙත ගෙන යනවා. 1945 මාර්තු මාසයේදී පමණ නාසි කඳවුරකදී උණ සන්නිපාතය වැල¼දී මාගෝ මිය යන අතර, ඉන් ටික කලකට පසු දරුණු ලෙස රෝගාතුර වන ඈන් ද මිය යනවා. ෆ්‍රෑන්ක් පවුලෙන් ඉතිරි වන්නේ ඈන්ගේ පියා පමණයි. යුද්ධය නිමා වූ පසු ඔහු නැවත ඇම්ස්ටර්ඩෑම් වෙත යනවා. එහි දී ඔවුන් සමඟ රහස් ඇනෙක්සියේ විසූ මීප් ගීස් විසින් ආරක්ෂා කර තබන ලද ඈන්ගේ කිටී‍ දිනපොත ඈන්ගේ පියාට ලබා දෙනවා . ලන්දේසි භාෂාවෙන් ලියවී තිබුණු පළමු පිටපත ඈන්ගේ පියාගේ අවසරය මත සංස්කරණය කර පොතක් වශයෙන් 1947 දී මුද්‍රණය කරනවා. 1952 දී ඊඩඥ ච්ඪචපර ධට ච කධභදඨ ට්ඪපත යන නමින් එය ඉංග්‍රීසි භාෂාවට පරිවර්තනය කර ප්‍රකාශයට පත් කරනවා. වයස අවුරුදු 15 දී මිය ගිය මේ අහිංසක දැරියගේ සතුට , දුක සියලු සිතුවිලි සටහන් වූ දිනපොත ක්‍රමයෙන් ලොව ප්‍රකට වන්නට පටන් ගන්නවා. ඉන් පසු මෙම දිනපොත ලොව පුරා විවිධ භාෂා 70කට අධික සංඛ්‍යාවකට පරිවර්තනය වී තිබෙනවා. ඈන් ෆ්‍රෑන්ක්ගේ දිනපොත

යෞවනියකගේ දිනපොත නමින් ගංගා නිරෝෂණී සුදුවැලිකන්ද විසින් ද යුවතියකගේ දිනපොත නමින් තොම්සන් ඒ. වැන්දබෝනා විසින් ද සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කර තිබෙනවා. මෙම පරිවර්තන කෘති දෙකම ඉතා රසවත්. ඈන්ගේ දිනපොතේ මුල් අත්පිටපත නෙදර්ලන්තයේ ඇම්ස්ටර්ඩෑම්හි පිහිටි ඈන් ෆ්‍රෑන්ක් කෞතුකාගාරයේ ප්‍රදර්ශනයට තබා තිබෙනවා. 2009 දී ඈන්ගේ දිනපොත ලෝක ලේඛනයේ යුනෙස්කෝ මතකයට ද (ලෝක වැදගත්කමක් සහ කැපී පෙනෙන විශ්වීය වටිනාකමක් ඇති වාර්තාමය උරුමයන් ලැයිස්තුගත කර තබන්නකි) එකතු කර තිබෙනවා. ඈන්ගේ දිනපොතෙහි කතාව චිත්‍රපටවලට , වේදිකා නාට්‍යවලට සහ සංගීතමය මුද්‍රා නාට්‍යවලට ද නැඟී තිබෙනවා. ඈන්ගේ උපන්දිනය යෙදෙන ජූනි 12 දිනය ඈන් ෆ්‍රෑන්ක් දිනය ලෙස ද නම්කර තිබෙනවා.

හර්ෂණී ගමගේ

අද්දර ගෙදර කඩේ මුදලාලි සීයාට වැඩ වැඩි දවසට ඕනෑ කෙනකුට ඕනෑම දෙයක් රැගෙන යා හැකි ය. උදව්වට හෝ කිසිවකුත් ගන්නේ නැත.
හැරී කඩේ පෙනෙන මානයට ආවෙමු. විමලේ කඩේ බංකුව උඩ වාඩි වී පාර බලා සිටියි.
“උඹට මං හොඳ වැඩක් කරන්නම්. මේ වැඩ කොලම අහවර උනාම”
“හරි මුදලාලි මාමා මං යන්නේ නෑ.”
“ඒක තමයි අත් දෙක ගැට දාලා ඔහොම ඉන්න දුන්නෙ. අනෙක උඹේ අප්පොච්ච හරි හොඳ එකා. ආං ඒක මතක තියා ගං.”
අප දුටු විමලේ අත කරකවා එකක් ලිහාගෙන අනෙක් අත ද පන්නා ගෙන අප දෙසට දුවගෙන ආවේය.
“ඔහෙ හිටූ. ඔහෙ හිට” අද්දර ගෙදර සීයා කඩ මිදුල පසු කර දුව විත් බලා සිටියේය.
“කරන වැඩක් අහු නොවෙන්න කරන්න එපායැ බං. මොකද වුණේ…..?”
“මයෙ අතේ තිබුණ තල කැරලි තුන හතර දැකලා තමයි මාව අල්ල ගත්තෙ”

“මං කිව්ව මේවට මුදල් ගෙව්වා කියලා. කොහෙද මිනිහ ගණන් ගත්තෙ නෑ. මාව අල්ලලා ගැට ගැහුවෙ අර එළියෙ කණුවෙ. ආයෙ මිනිහට හොරා යැයි කියලා තමයි කඩ බංකුව ළඟ කණුවෙ ගැටලූවෙ. මං හිතුව මගේ අඩුව දැනිලා ඔයාල එයි කියලා”
“මදෑ ඔයින් ගියා” අපි ආපසු හැරී බැලීමු.
සීයා පෙනෙන්නටවත් නැත. “ගල් ඇන්දෙ ගෙදර විලියම් අයියා තමයි ගැටේ බුරුල් කේන්න උදව්ව කෙරුවෙ”
“කවුරුවත් දැක්කෙ නැද්ද?”
“නෑ……….නෑ…..මට ගැටේ ලිහා ගන්න පහසු වුණේ ඒකයි.” විමලේ කීවේ ය.
“අද නම් ආයෙ වෙනත් වැඩක් කරන්න පුළුහන් කමක් නෑ. ඒ නිසා අපි ගෙවල්වලට යමු. ආයෙ හෙටනම් කරුණෙත් එනවනේ.” මම කීමි.
පාසල් වේලාව නිම වූ වහාම අපි ගෙවල්වලට ආවෙමු.
“අම්මේ…….අද නම් පන්සලේ වැඩට සහභාගි වෙන්න යන්න ඕන. අද මොනාද කන්න තියෙන්නෙ” මම ඇසීමි.
“සෝලි නොදා තියෙන යමක් කන එකනේ ඇත්තෙ” ආත්තම්මා කීවාය.
“කෝ කරුණෙ එහෙම? මිනිහට මොකදෝ අබග්ගයක් වුණාලු නේද?”
“අනේ ඕව මං දන්න එකක් නෑ. තව පොඩ්ඩෙන් කරුණෙත් එයි”
“ආයෙ ඒව මොනවත් කියන් නෑ. ඔක්කොම වහංගු කරනවා. ඕං දවසකටවත් හොඳ මුනුපුරාල”
අනෙක් අයත් අපේ ගේ ළඟට එකතු වූහ.
“කෝ……..කංචු?”
“ඔය ආ පයින්ම පන්සලට ගියෙ”
ආත්තම්මා අප්පච්චීට කියනු ඇසුණි.
අපි ලහි ලහියේ ගෙන් පිට වුවද කිසිම පිහියක්, උදැල්ලක්, අලවංගුවක් නොගතිමු.

ඈත තියාම අපි එනවා බලා සිටි ලොකු හාමුදුරුවෝ ආදරයෙන් අප හැම දෙනම පිළිගත්හ.
“දරුවනේ කාලද ආවෙ..? “එහෙමයි” හාමුදුරුවනේ.
“එහෙනම් දෙන්නෙක් එන්න මෙහාට උන්වහන්සේ මටත් කරුණෙටත් කතා කළහ.
“ඔය දෙන්න ඔතන ඉඳලා අර අතන දෙහි ගහ ළඟට වැඩිය ගැඹුරක් නැතිව කපා ගෙන එන්න. අනෙක් දෙන්නා ඔය පන්සලට එන පාරෙ ඉඳලා උඩට කපන් එන්න. ලොකු ගැඹුරකට ඕන නෑ” ලොකු හාමුදුරුවෝ අපට සීමා මායිම් ලකුණූ කොට දුන්හ.

පාසලේ වාර පරීක්ෂණය ළඟය. කොයිතරම් මොන දහ වැඩේ කළ ද කරුණෙ පාසලේ පන්තියේ වැඩ අත පසු කර නොගනියි.
කුසුමලතා ඉස්කෝලෙ හාමිනේ පන්තිය භාර ගුරුතුමිය නිසා නිතර වේවැල්පාර කන්නට සිදුවීම අරුමයක් නොවේ. ඇය කරුණේ ලියපු රචනය පන්තියටම ඇසෙන්නට
කියෙව්වා ය. ‘මා ගිය විනෝද චාරිකාවක්’ යන මාතෘකාව යටතේ ලියන ලද එය මට ද සිතා ගත නොහැකි ය. පරිසර වර්ණනාවක්, ආ ගිය ගමන් මඟ වර්ණනාවක්, කිසිදා නොදුටු නො ඇසූ ස්ථාන ගැනත් කරුණේ හරිම ලස්සනට ලියා තිබිණි. ඔහුගේ රචනයට පන්තියේ වැඩිම ලකුණූ ලැබී තිබුණු අතර, දෙවැනි තැන හිමිවූයේ ගැහැනු ළමයකුට ය. මට තුන්වැනි තැන හිමි විය. කෙසේ වුවද කාල වේලාව අවසන් වන තුරු රචනා සියල්ලටම බලා නිම කිරීමට එතුමියට නොහැකි විය.
සීනුව වැදුණු නිසා සිංහල කාල පරිච්ඡේදය නිමා විය. “කරුණෙ මටත් දීපන්කො ඔයාගෙ රචනා පොත. මම ඒක කොපි කරගෙන දෙන්නම්” සෝමේ කරුණගෙන් පොත ඉල්ලුවේ ය.
“පොත නම් දෙන්නම් සෝමේ. හැබැයි ඒකට කොපිය ගහන්න එපා. ඒ වගේ කියවලා බලලා වෙනත් එකක් ලියනවා හොඳයි” කරුණේ කීවේ ය.
“අනේ මට නම් දැන් ඉස්කෝලෙ තිත්ත වෙලා. දවසෙන් වරුවක්ම ඉවරයි ඉස්කෝලෙට. ගස් ඔට්ටුවක්වත් දෙන්න වෙලාව නැහැ නේ.”
“මං නම් ඉස්කෝලේ එන්න අකමැති නෑ. ඒ වුණාට පාඩම් මතක හිටින්නෙ නැහැනේ.” කමල් කීවේය.
“ඕක තමයි අපි ඔක්කෝටම තියෙන ලෙඩේ” මම කීවෙමි.
“අද දෙන වැඩ ටික අදම රෑට හරි කරනවනම් බැරිවෙන්නේ නෑ.” කරුණෙ කියයි.
“ඒක නෙවෙයි. කංචු අපි සල්ලි ලැබෙන වැඩක් කරමු”
“මොකක්ද අනේ ඒ වැලිගොඩ දාන්න යන්න ද? ඔට්ටපාලු ගලවන්න ද? ඔය දෙකම මට නම් බෑ” මම කීමි.
“නෑ……..නෑ…..අනේ ඒක නෙවෙයි”
“ඔයාලට මතක නේ අපේ චොප්පා?”
“කවුද………..චොප්ප……..අර නන්දෙ ද?”
“මිනිහ අපෙන් අයින් වෙලා ලොකු අයත් එක්ක එකතු වුණානේ කොහෙ ඉන්නව ද මොනව කරනව ද දන්නෙම නෑ” මම කීමි.
“මට මිනිහ මුණ ගැහුණා. උගේ නම් පර්ස් එක පිරෙන්න සල්ලි.
මං ඇහුව කොහෙන්ද කියලා. උඹත් එනව නම් කියන්නම්. හැබැයි මේක රහසක්. ඔක්කම්පිටි ගිය සයිමන් මාමා, මූ ගම එවලා කොල්ලො කීපදෙනෙක් එක්කන් එන්න කියලා. මටත් කතා කළා ගරන්න යන්න.
දලං කෑලි, රතුකැට, කලුකට්ටා මේවටත් මුදලාලිලා හොඳට ගෙවනවලු. නන්දෙටත් කලුකට්ට, දලං කැට ලැබුණලු. මිනිහ මැණික් වර්ග අඳුන ගෙන තියෙන්නෙ එහේදි. ඉතින් මට හිතෙනව නන්දෙත් එක්ක ගරන්න යන්න. සල්ලි තියෙනව නම් අපට මොනවද කරන්න බැරි?”
“සෝමෙ ඕවයෙ යන්න එපා. අපට උඹව වටිනවා. ඔය පතල් වළකට දාලා උඹව මරා දැම්මොත්”
“බලමු…බලමු” සෝමේ කීය.

රත්නා කහඳගමගේ

ආදරණීය දුවේ පුතේ, අද දවසේ මම ඔයාලට කියල දෙන්න සූදානම් වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයා විසූ තවත් ඓතිහාසික ස්ථානයක් වන අලවල ලෙන පිළිබඳයි.

අලවල ලෙන පිහිටා ඇත්තේ කොළඹ- නුවර මාර්ගයේ ය. කොළඹ- නුවර මාර්ගයේ නිට්ටඹුව හන්දියෙන් දකුණු දෙසට හැරී කිලෝමීටර් පහක් පමණ ගමන් කළ පසුව හමුවන අත්තනගල්ල රාජමහා විහාරස්ථානය ද පසුකර පස්යාල මාර්ගයේ මඳ දුරක් ගොස් දකුණු දෙසට විහිදුනු මාර්ගයක් වන ඇතාඋඩකන්ද, දුනු මාල, ගලපිටමඩ මාර්ගයේ කිලෝමීටර් හය හමාරක් පමණ ගිය පසු අලවල ග්‍රාමය හමුවන අතර, එහි අලවල පොත්ගුල් ලෙන රාජමහා විහාරස්ථානය අසලින් ඇති අතුරු මාර්ගයේ තවත් කිලෝමීටරයක් පමණ ගිය පසු පොත්ගුල් ලෙන හෙවත් අලවල ලෙන හමුවේ. මෙය සුන්දර පරිසරයක පිහිටා ඇති අතර, පොත්ගුල් කන්ද වන මැද පිහිටා තිබීම නිසා ප්‍රවේශය තරමක දුෂ්කර ය.

මෙම ලෙන ආශ්‍රිත කැණීම් කටයුතු දෙදහස් අට වර්ෂයේ කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යා පශ්චාද්් උපාධි ආයතනයේ මහාචාර්ය ගාමිණී අධිකාරි මහතා ඇතුළු පිරිසක් විසින් ආරම්භ කරන ලදි. අලවල ලෙන ආශ්‍රිතව සිදු කරන ලද එම කැණීම්වලදී හිස් කබල් කොටස් 29ක්, යටි හනු දෙකක්, දත් විසිදෙකක්, දිගු අස්ථි කැබලි හතක්, දණහිස් කටු දෙකක්, කොඳු ඇට කොටස් දෙකක් හමුවී ඇති අතර, ඒවා වැඩිහිටි පුද්ගලයන්ට මෙන්ම ළාබාල පුද්ගලයන්ට අයත් යැයි ඔප්පු වී ඇත. එම ශේෂ කොටස් අතර, ළාබාල පුද්ගලයන්ට අයත් පහළ හනු කොටස්, කිරිදත් කිහිපයක් හා වැඩිහිටියකුට අයත් ඉහළ හනුවේ ප්‍රථම කෘන්තක දත විශේෂත්වයක් උසුලයි. එම ශේෂ කොටස්වල දක්නට ලැබෙන ලක්ෂණ අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයා මිනීමස් අනුභව කරන්නට ඇතැයි අනුමාන කරනු ලැබේ. තියුණු කැපුම් සහිත ලකුණු සහිත හිස් කබල් කොටස් ද පුළුස්සා ඇති අස්ථි කැබලි ද එම නිගමනයට එළඹීමට විද්‍යාඥයන්ට තොරතුරු සපයයි. එහෙත් මෙම කරුණ පිළිබඳ පිළිගත් ඒකමතික, ස්ථිර තීරණයක් තවමත් නොමැති අතර, ගාමිණි අධිකාරී මහතා විසින් එය තවදුරටත් පර්යේෂණ කළයුතු කරුණක් බව පෙන්වා දෙයි.

අලවල ලෙනෙන් මේ වෙන තෙක් හමුවී ඇති පුරාවස්තු 1305 අතරින් හයසියයක් පමණ අස්ථිවලින් සාදන ලද ආයුධ ය. මේවා සීරීම, කැපීම, උරච්චි කිරීම වැනි ක්‍රම අනුගමනය කර තනා ඇත. මෙම ආයුධ ඇඳුම් තැනීම සඳහා සත්ත්ව හම් සිදුරු කිරීමට, ඊතල හිස් වශයෙන්, බිලී කොකු ලෙස, ගොළුබෙලි කට්ටෙන් මස් ඉවත් කිරීමට, ආයුර්වේද කටයුතු ආදිය සඳහා යොදා ගන්නට ඇතැයි විශ්වාස කරනු ලැබේ. උගුඩුවා, වඳුරා, කලවැද්දා, උරුලෑවා ආදී සතුන්ගේ අස්ථි කොටස් මේ සඳහා යොදා ගන්නට ඇතැයි පොත්ගුල් ලෙනෙන් හමුවූ සාධක අනුව නිගමනයකර ඇත. මෙම අස්ථි ආයුධවලට අමතරව අලවල මානවයා ගල් මෙවලම් ද භාවිතයට ගත් බවට සාක්ෂි මෙම ලෙන ආශ්‍රිතව සිදු කරන ලද කැණීම්වලින් හමුවී තිබේ. ඔවුන් ඒ සඳහා භාවිතාකර ඇත්තේ පොත්ගුල් කන්ද පාමුලින් ගලා බසින උඩුවක දොළ ආශ්‍රිතව ඇති පාෂාණ විශේෂයකි. ඒවා ඉතා සියුම් ලෙස සකස් කර ගෙන ඇති අතර කැපීම, සීරීම, සිදුරු කිරීම වැනි කාර්යයන් සඳහා උපයෝගි කරගෙන තිබේ.

අලවල මානවයාගේ ආහාර පරිභෝජනය ද පුළුල් පරාසයක විහිදී යයි. ඔවුන් තම වටපිටාවේ ජීවත් වූ ආහාරයට සුදුසු සෑම සත්ත්වයෙක්ම ආහාරයට ගෙන තිබේ. ඒ අතරින් වඳුරන්, රිළවුන් හා දඬුලේනුන් විශේෂිත ය. ඊට අමතරව මිරිදිය කකුළුවන්, ගොළුබෙල්ලන්, ගොඩ ගොළුබෙල්ලන් වැනි සතුන් ද මිරිදිය මසුන්, කටුස්සන්, සර්පයන්, ගෝනුන්, මුවන්, ඉබ්බන්, ඉත්තෑවන් වැනි සතුන් ද ආහාරයට ගෙන ඇති බවට ලෙනින් හමුවූ සත්ත්ව ශේෂ කොටස් සාක්ෂි සපය යි. එසේම බොහෝ සත්ත්ව කොටස් තියුණු ආයුධයකින් වෙන් කර පුළුස්සන ලද ඒවා ය.

අලවල ලෙන කැණීමෙන් මතු කරගන්නා ලද කරුණු අතර වැදගත් කරුණක් වන්නේ ගොළුබෙල්ලන් පරිභෝජනය පිළිබඳ එළඹ ඇති නිගමනයන් ය. එහි හමු වූ සෑම ගොළු බෙලි කටුවකම කුඩා සිදුරක් දක්නට හැකි අතර, එම සිදුර ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයා විසින් වෙනත් ගොළුබෙලි කටුවක උල් කෙළවරකින් පහරදී සාදා ඇති බවටත් ඔවුන් ආහාරයට ගන්නා ගොළුබෙල්ලන් අල්ලා ගත් සැණෙන් මරණයට පත් නොකොට දින කිහිපයක් නිරාහාරව, ඔවුන් කලින් ගන්නා ලද ආහාර ශරීරයෙන් ඉවත්වන තෙක් තබා වැලක එල්ලා එය ගින්දරට ඉහළින් එල්ලා හෝ තනි තනිව ගෙන පුළුස්සා ආහාරයට ගන්නට ඇති බවට විද්‍යාඥයෝ නිගමනය කරති.

ඔවුන්ගේ අභිචාර ද අනෙක් ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයාගෙන් වෙනස් වේ. මියගිය පසුව එම සිරුර ගුහාවෙන් එපිට තැන්පත්කර කාලයකට පසුව නැවත එම හිස්කබල් හා අස්ථි කොටස්වල ගුරුගල් මිනිරන් තැවරීම සිදුකර ඇති බවට සාක්ෂි හමුවේ. එමඟින් ඔවුන් මියගිය ඥාතීන් කෙරෙහි දැක්වූ හිතෛෂී භාවය ද නිර්මාණශීලි චින්තනය ද පිළිබිඹුවන බව පර්යේෂකයන්ගේ මතය යි.

ලක්නා නිරෝෂිමාලා

ආදරණීය දුවේ පුතේ, තාරකා විද්‍යාව (Astronomy) කියන්නෙ සරලව අහස හා එහි ඇති වස්තු, එනම් ග්‍රහ, තාරකා, සමූහ අධ්‍යයනය කිරීමයි. පුරාණ කාලයේ සිටම මිනිසුන්ට අහස ගැන විශාල උනන්දුවක් තිබුණා. ඒ සඳහා ඔවුන් විවිධ උපකරණ සහ ක්‍රම භාවිත කරමින් අහස අධ්‍යයනය කළා.

1. ඇස්ට්‍රොලෙබ් (Astrolabe)

ඇස්ට්‍රොලෙබ් යනු, අහසේ තාරකා සහ ග්‍රහකවල ස්ථාන පරීක්ෂා කිරීම සඳහා භාවිත කරන ලද උපකරණයකි. එය ලෝහයකින් හෝ දැවයෙන් සාදා තිබූ අතර, එය යොදාගෙන කාලය හා අක්ෂාංශය සොයාගන්නා ලදි.

2. සන්ඩයල් (Sundial)

සන්ඩයල් යනු, නිරීක්ෂණය පමණක් නොව කාලයත් මැනීමට භාවිත කරන ලද උපකරණයකි. (හිරු තැටිය ලෙස ද හඳුන්වයි).මෙහිදී, එළඹෙන සූර්ය එළියෙන් කාලය මැනීම හා සූර්ය කිරණ සෙවණැල්ලෙන් කාලය සටහන් කිරීම ද සිදු කරන ලදි.

3. කෝලාභ (Armillary Sphere)

කෝලාභ යනු, අහසේ පසුබැසීම් පිළිබඳ සිතියම් කිරීමට සහ ප්‍රාදේශීය තාරකා හා ග්‍රහකවල පිහිටීම සටහන් කිරීමට භාවිත කළ උපකරණයකි.

4. සෙක්ස්ටන් (Sextant)

සෙක්ස්ටන් යනු, ග්‍රහ, තාරකා, හෝ හිරුගේ කෝණමය ස්ථානය මැනීමට භාවිත කරන ලද උපකරණයකි. මෙය මුහුදු ගමන්කරුවන් සඳහා විශේෂයෙන් ප්‍රයෝජනවත් වූ අතර, එය නියමිත කාලයේදී ස්ථානය සොයා ගැනීමේදී මනා මාර්ගෝපදේශයක් විය.

5. ඩයොප්ට්‍රා (Dioptra)

ඩයොප්ට්‍රා යනු, පුරාණ යුගයේ භාවිත කරන ලද උපකරණයකි. එය අහසේ වස්තුවල කෝණ සහ අක්ෂාංශ කෝණ සඳහා මැනීමට සහ පරීක්ෂා කිරීමට යොදා ගනු ලැබිණි.

මෙම උපකරණ පිළිබඳ දැන ගැනීමෙන්, පුරාණ මිනිසුන්ට අහසෙහි සිදුවීම් හඳුනාගැනීමට සහ අනාගතයේදී අහසේ සිදුවීම් පිළිබඳ වැඩි දැනුමක් ලබාගැනීමට භාවිත කළ ආකාරය ගැන සරල අදහසක් ඔයාලට ගන්න පුළුවන්.

රුසින් තත්සර

මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලය

ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායකයා – නෙතික නදෙව් වන්නිනායක

ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායිකාව – නොමේෂා දෙව්මිණි සමරසිංහ

නායකයකු හෝ නායිකාවක කියන්නේ නිසි වේලාවට නිසි කාර්යය ඉටු කරන්නෙක්. වර්තමානයේ බොහෝ නායක නායිකාවන් තමන්ට පැවරුණු කාර්යය නිසි වේලාවට ඉටු කරන්න අසමත් වෙනවා. මේ නිසා සෑම නායකයකුම තමන්ට පැවරුණු කාර්යය නිසි ලෙස නිසි වේලාවට ඉටු කරන්න සමත් විය යුතුයි. තමන්ට පැවරුණු නායකත්ව කාර්යයන් නිසි ලෙස පුරුදු පුහුණු වන නායකයකු සහ නායිකාවක පිළිබඳ කතාවක් කීමටයි මේ සූදානම. ඔවුන් මහින්ද ප්‍රාථමික විද්‍යාලයේ ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායකයා සහ ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායිකාවයි.

මගේ නම නෙතික නදෙව් වන්නිනායක. මට ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායක තනතුර ලැබුණ දවසේ ලොකු සතුටක් ඇති වුණා. මම නායකත්වයක් දරන්න ගොඩක් ආසාවෙන් හිටියේ. මගේ ඒ ආසාව ඉටු වුණා. මගේ අම්මායි තාත්තායි දෙන්නා ඒ සඳහා මාව උනන්දු කළා. ඒ වගේම ඒ වෙනුවෙන් කරන රාජකාරි පිළිබඳ මට අවබෝධයක් ලබලා දුන්නා. මගේ පාසලේ ගුරුවරුත් එහෙමයි. ඒ අය සෑම විටම මාව අගය කළා. ඒ වගේම වගකීම් පැවරුවා. ඒ නිසා මට වගකීම් දරන්න බයක් දැනුණේ නැහැ. උදෙන්ම ඉස්කෝලෙට එනවා. අනෙක් අයට මම පැවැරුව වැඩ කළා ද කියලා බලනවා. කවුරු හරි වැඩ කරලා නැතිනම් ඒ අය වැඩ කළේ නැත්තේ ඇයි කියලා කරුණාවෙන් විමසා බලනවා. බොහෝ වෙලාවට ආදරයෙන් කරුණාවෙන් කළ යුතු දේ විමසනවා. මම අපේ අනෙක් ශිෂ්‍ය නායක නායිකාවන්ට මෙන්ම පාසලේ අනෙක් ළමයින්ටත් කළ යුතු දේවල් තේරුම් කරනවා. බොහෝ දෙනා තමන්ගේ වගකීම ගැන තේරුම් ගන්නවා. ඒත් සමහරු නම් තේරුම් අරගෙන ඒවා උනන්දුවෙන් කරගෙන යන්නේ නැහැ. මේ අපේ පාසල කියන හැඟීමෙන් තමයි අපි වැඩ කරන්න ඕනේ. එවැනි හැඟීමක් නැතිනම් අපි අපේ පාසල ගැන එවැනි හැඟීමක් ඇති කරගන්න ඕනේ. නැතිනම් අපට පාසල වෙනුවෙන් කළ යුතු කාර්යය කරන්න හැකියාව ලැබෙන්නේ නැහැ.”

‘‘ශිෂ්‍ය නායකයකුට පාසලේ විනය සම්බන්ධ වගකීමක් තියෙනවා. අපේ පාසලේ විදුහල්පතිතුමා අනිල් ගාමිණී විජේරත්න මහතා මේ හැම දෙයක් ගැන අපව දැනුම්වත් කරනවා. ඒ වගේම පාසලේ ශිෂ්‍ය නායක කණ්ඩායම භාර ගුරු මහතා නුවන් දර්ශන ගුරුතුමාත් අපට සෑම දෙයක් ගැනම හොඳීන් මඟ පෙන්වනවා. ඩී. එම්. එස්. එස්. දිසානායක ගුරු මහත්මියත් අපේ ශිෂ්‍ය නායක මණ්ඩලය වෙනුවෙන් කැපවීමෙන් කටයුතු කරනවා. ශිෂ්‍ය නායක තනතුරේ වැඩ කටයුතු මෙන්ම පාසලේ අධ්‍යාපනික වැඩ කටයුතුත් මම ඉතා ඕනෑකමින් කරගෙන යනවා. සිංහල, ගණිතය, ඉංග්‍රීසි වැනි විෂයන්වලට මම ගොඩක් කැමැතියි. මගේ අනාගත බලාපොරොත්තුව වෛද්‍යවරයකු වීමයි. ඒ සිහිනය ඉටු කරගැනීම මගේ අපේක්ෂාවයි.”

” මගේ නම නොමේෂා දෙව්මිණි සමරසිංහ. මම මේ අවුරුද්දේ තමයි ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායිකා තනතුරට තේරී පත් වුණේ. මම මගේ අධ්‍යාපන කටයුතුවලට බාධාවක් කරගන්නේ නැතිව ශිෂ්‍ය නායක තනතුරේ වැඩ කටයුතු කරගෙන යනවා. ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායිකාව කියන්නේ අනෙක් අයට නිරන්තරයෙන්ම ආදර්ශයක් ලැබෙන අයුරින් වැඩ කටයුතු කරන කෙනෙක්. එනිසා මම ඒ ගැන නිරතුරුවම සැලකිලිමත් වෙනවා. උදේ පාන්දරින් පාසලට පැමිණෙනවා. එහෙම ඇවිත් මම අනෙක් අයට පැවරූ වැඩ නිසි ලෙස ඉටු කරනවා ද කියලා හොඳීන් සොයා බලනවා. පාසලේ පන්තියක ගුරුවරයකු හෝ ගුරුවරියක නැති වෙලාවට ඒ පන්තිය ගැන හොඳීන් සොයා බලා ඒ අයට තනිවම කරගෙන යා හැකි පාඩමක් පවරනවා. ගුරුවරයකු හෝ ගුරුවරියක නැති වේලාවට ළමයින් නිකරුණේ කෑ ගහනවා. ඒ තත්ත්වයෙන් ඒ අය වළක්වලා පාඩමක යෙදවීම අපේ රාජකාරියක් කියලා තමයි මම හිතන්නේ. මම කුඩා පන්තිවලදී පන්ති නායක තනතුරු දරලා තියෙනවා. එයින් මට නායකත්වය පිළිබඳ හොඳ අවබෝධයක් ලැබිලා තියෙනවා. ඒ නිසා අනෙක් අය සමඟ සහයෝගයෙන් වැඩ කරන ආකාරය පිළිබඳ ප්‍රයෝගික අත්දැකීමක් ලබා ගැනීමටත් මට හැකියාව ලැබුණා. මම සෑම විෂයයක්ම ඉතා ඕනෑකමෙන් හදාරනවා. මම සෑම දෙයක්ම කරන්නේ කාලසටහනකට අනුවයි. ඒ නිසා මගේ අතින් වැඩ අතපසු වන ප්‍රමාණය අඩුයි. අනාගතයේදී වෛද්‍යවරියක් වීම මගේ බලාපොරොත්තුවයි. ඒ බලාපොරොත්තුව ඉටු කරගැනීමට ස්ථිර අධිෂ්ඨානයෙන් වැඩ කටයුතු කරනවා.”

ඔවුන්ගේ අනාගතයේ සියලු ප්‍රාර්ථනා ඉටු වේවා යැයි මිහිර වෙතින් සුබ පතමු.

රූපාන්ති බුලත්සිංහල

Bwindi ජාතික වනෝද්‍යානය නිරිතදිග උගන්ඩාවේ පිහිටා ඇත. මෙම වනෝද්‍යානය කොංගෝ දේශසීමාවේ Virunga ජාතික වනෝද්‍යානයට යාබදව සහ ඇල්බර්ටයින් රිෆ්ට් අද්දර පිහිටා ඇත. වර්ග සැතපුම් 124ක් පමණ කඳුකර සහ පහත්බිම් වනාන්තර දෙකකින් යුක්ත වේ. මෙම වනෝද්‍යානය නැරැඹීමට පයින් පමණක් ගමන් කළ යුතු වේ. එය යුනෙස්කෝ සංවිධානය විසින් නම් කරන ලද ලෝක උරුම අඩවියකි. වර්ෂ 1964 දී මෙම වනෝද්‍යානය සත්ත්ව අභයභූමියක් ලෙස නම් කරන ලදි. එහි කඳුකර ගෝරිල්ලන්ට අමතර ආරක්ෂාවක් සපයන ලදි. මෙය අපරාජිත මධ්‍යම වන රක්ෂිතය ලෙස නම් කර ඇත. ඉතින් මේ සූදානම Bwindi නොපෙනෙන ජාතික වනෝද්‍යානය පිළිබඳ තොරතුරු පුංචි දූලා පුතාලට කියලා දෙන්නයි.

මෙම වනෝද්‍යානයේ ක්ෂීරපායී සත්ත්ව විශේෂ 120ක් , පක්ෂි විශේෂ 350ක්, සමනල විශේෂ 310ක් , ගෙඹි විශේෂ 27ක් පමණ ජීවත් වෙති.

කටුසු වර්ග, හූනන් සහ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බොහෝ සත්ත්ව විශේෂ සඳහා මෙම වනෝද්‍යානය වාසස්ථාන සපයයි. මෙම වනෝද්‍යානය කොලබස් වඳුරන් , චිම්පන්සියන් සහ ටුරාකෝස් වැනි බොහෝ පක්ෂීන් සඳහා අභය භූමියකි . ක්ෂීරපායි සතුන්වන වන අලි ඇත්තු ද මෙහි සිටිති . කඳුකර ගෝරිල්ලන් වනාන්තරයේ නිරන්තරයෙන් දක්නට ලැබේ. චිම්පන්සියන් , නිල් වඳුරන් , කඳුකර වඳුරන් , රතු වලිග සහිත වඳුරන් , vervet වඳුරන් සහ කළු-සුදු කොලබස් වඳුරන්, giant forest hog මෙම වනෝද්‍යානයේ ජීවත් වෙති .The regal sunbird,Black billed turaco,Black bee eater, African green broadbill ,Kivu ground thrush, Montane oriole වැනි කුරුලු විශේෂ දCream banded swallow tail සමනලයන් ද මෙහි දැකගත හැකි ය.

කඩවසම් ෆ්‍රැන්කොලින් , අප්‍රිකානු කළු තාරාවෝ ද මෙහි සිටිති.

මෙම වනෝද්‍යානයේ ගස් විශේෂ 200ක් පමණ සහ මීවන ශාක විශේෂ 104ක් සහ සපුෂ්ප ශාක විශේෂ 1,000කට වඩා ඇත. උතුරු අංශයේ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අප්‍රිකානු දුඹුරු මැහෝගනී සහ බ්‍රසීයා ලෝන්ගිපෙඩිලියාටා ඇතුළු ගිනියෝ-කොංගෝලියානු ශාක විශේෂ බොහොමයක් මෙම වනෝද්‍යානයේ දක්නට ලැබේ.

ඕඹඪදඤඪ වනෝද්‍යානයේ නිවර්තන දේශගුණයක් ඇත. මෙහි වාර්ෂික මධ්‍යස්ථ උෂ්ණත්වය අවම වශයෙන් සෙල්සියස් අංශක 7 සිට සෙල්සියස් අංශක 15 දක්වා වේ. මෙම වනෝද්‍යානයේ උපරිම උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 20 සිට 27 දක්වා දක්වා පරාසයක පවතී. එහි වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 1,400 සිට 1,900 පමණ වේ.

උපරිම වර්ෂාපතනය මාර්තු සිට අප්‍රේල් දක්වා සහ සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා සිදු වේ. වනාන්තරයේ වෘක්ෂලතා ආදියෙන් ලැබෙන අධික වාෂ්පීකරණ ප්‍රමාණය උද්‍යානයෙන් පිටත කලාපයට ලැබෙන වර්ෂාපතනය වැඩි කරයි. එය නිරිතදිග උගන්ඩාවේ බරපතළ ගැටලුවක් වන පාංශු ඛාදනය ද අඩු කරයි. එය ගංවතුර අඩු කරන අතර, වියළි කාලවලදී ඇළදොළ දිගටම ගලා යෑම සිදු කරයි.

මෙම වනෝද්‍යානයේ කිගේසි උස්බිම්වල උසම කොටස් බටහිර රිෆ්ට් නිම්නයේ පිහිටා ඇත. ඒවා බටහිර රිෆ්ට් නිම්නය ඉහළට නැමීමෙන් නිර්මාණය විය. එහි භූ විෂමතාව ඉතා රළුවන අතර, පටු ගංගා නිම්න සහ කඳු බෑවුම්වලින් සමන්විත වේ. වනෝද්‍යානයේ උන්නතාංශයන් මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 1,190 සිට 2,607ක් පමණ පරාසයක පවතී. උසම උන්නතාංශය වන්නේ වනෝද්‍යානයේ නැඟෙනහිර මායිමේ පිහිටි Rwamunyonyi කන්දයි. වනෝද්‍යානයේ පහළම කොටස එහි උතුරු කෙළවරේ පිහිටා ඇත.

මෙම වනෝද්‍යානය ජල පෝෂකවලින් යුක්ත වේ. වනෝද්‍යානයට ලැබෙන වර්ෂාපතනයෙන් ඇළදොළ සාදයි. උතුරට, බටහිරට සහ දකුණට ගලා බසින බොහෝ ගංගාවල උල්පත වනාන්තරයයි. වනෝද්‍යානයෙන් නැඟී එන ප්‍රධාන ගංගා අතරට එඩ්වඩ් විල වෙත ගලා යන Ivy, Munyaga , Ihihizo , Ishasha Ntengyere ගංගා ඇතුළත් වේ . අනෙකුත් ගංගා ගලා බසින්නේ මුතාන්ඩා සහ බුනියෝනි විල්වලට ය . Bwindi වනෝද්‍යානය ප්‍රාදේශීය කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශවලට ජලය සපයයි.

චතුරි ලක්ෂිකා

පසුදා පාසලට ගිය අපි පෙරදා සිදුවුණු ඇබැද්දිය කිසිවෙකුටත් නොකීවෙමු. එදින කරුණේ පාසලට ආවේ නැත. අපි පාසල අවසන් වී හවස් වරුවේ කරුණේ ගැන තොරතුරු හොයන්නට ඔහුගේ ගෙදරට ගියෙමු.

අප යනවිට කරුණෙගෙ අම්මා සීලිං නැන්දා ආලින්දයේ පිල මත බර කල්පනාවක ඉඳගෙන සිටියා ය.

“මොකද නැන්දේ අද කරුණෙ ඉස්කෝලෙ ආවෙ නැත්තෙ? අපි මේ බලන්නයි ආවෙ.”

“ආං………….ඔන්න ඔය පිටුපස පැත්තේ ලෑලි ඇඳේ හිටියද කොහෙද බලන්න පුතෙ”

“ඕ කරුණෙ. අපි ආවා ඔයාව බලන්න. හොඳටම අමාරුද?”

“එච්චරම අමාරුවක් නෑ කංචු. ඒ වුණාට අම්ම හොඳටෝම බය වෙලා. මට රෑ උණ හැදුණානේ. අම්ම ඉතින් ළඟටම වෙලා හිටියා. මං හිතන්නෙ වෙනිවැල් තැම්බූ වතුර කෝප්ප පහ හයක්ම හිස් කළා. හැබැයි මං හිතන්නෙ ඒකෙන්ම තමා හොඳ වුණේ.”

“අනේ පුතේ මොක දන්නෑ. මේ දරුවට ඊයෙ රාත්තිරියෙ සහලෝල උණ. ඉතිං කොත්තමල්ලි තම්බා තම්බා දුන්න. දැන් නම් උණ බැහැලා” සීලිං නැන්දා කීවා ය.

“හවහ සිද්ධිය අම්මට කීවද?” පොඩි ඉඩවරයක් බලා අපි සීලිං නැන්දාට නොදැනෙන්නට කරුණෙගෙන් ඇසීමු.

“නෑ………..නෑ……….මුකුත් කියන්නා එපා. මං කිව්වෙත් නෑ. වෙනිවැල් ගැට වතුර නිසා දෝ ඇඟේ කැක්කුම් නැතුව ගියා. උණත් නෑ. මං හෙට දිහාට ඉස්කෝලෙ එනව විමලෙ. මට පුදුම මං ඉතුරු වුණ එක ගැන.” කරුණෙ කීවේ ය.

“දැන් ඕක අමතක කරලා දාමු”

“දරුවනේ, මේං මේ කෝපි ඩිංගිත්තක් බොමු. මේ ඉඳහිට හමන වියළි හුළඟ හින්ද වෙන්න ඇති මෙයාට උණ හැදුනෙ.” සීලිං නැන්දා කීවා ය.

අපි කිසිත් නොකීමු.

ගෙවල්වලට කිසිවකුගෙන් සිද්ධිය ආරංචි වී නොතිබීම අපට ලොකු සහනයක් විය. නැත්නම් අපට කිසිම දේකට එකට එකතු වී යමක් කරන්නට ඉඩක් නොලැබේ.

කෝපි උගුරක් දෙකක් දුන් නිසා නොබී බැරිකමට බීවෙමු. “අපි පන්සලට යනවා” අපි කරුණෙලගෙ ගෙදර සිට කෙළින්ම පන්සලට පැමිණියෙමු.

අප යන විට ලොකු හාමුදුරුවෝ හාන්සි පුටුවේ ඇලවී සිටියේය.

“හාමුදුරුවනේ අපි ආවා. දැන් මොනවද කරන්න ඕන?” විමලේ ඇසුවේ ය.

“ආං අර දෙමට ගඟ ළඟ ඉඳල දිගටම අඹ ගහ ළඟට වෙනකම් කෙළින්ම කාණුවක් කපනවකො. ඒ තරම්ම ගැඹුරට ඕන නෑ. ඊට පස්සෙන් පහු ඉතුරු හරිය බලමුකො.

හරියට වතුර මීටරේ හයි කරන තැනට බට එලන්න ඕන නේ. අද දැන් වයසක උන්දෑ වැඩ පටන් අරන්. එයාට කරන්න බෑ. ඒ වුණාට ඉතින් හිතේ හයිය නේ” ලොකු හාමුදුරුවෝ කීහ. “දැන් නොවෙයි. ඉතුරු හරය” හෙට ඉඳලාම කොරමු.

ආ………………ඒ වගේම තමුන්ලාගෙන් මට කාරණාවක් දැනගන්න ඕන වෙලා තියෙනවා.

අපේ මේ සෝරත උන්නාන්සෙට ඊයෙ මොනාහරි ඇබැද්දියක් වුණාද? කවුරුත් මට හරි ඇත්තක් කිව්වේ නැහැනේ.”

“ඇ……..ඇයි හාමුදුරුවනේ………?”

“අර අතකුත් ඉදිමිලා. බෙල්ලත් එක්ක පිටත් සීරිලා.

ධම්මානන්ද හාමුදුරුවො දන්නෙත් නෑ. පන්සලේ ඉන්න සීයා දන්නෙත් නෑ. මං වේවැල ගත්තම තමයි කීවෙ සිවුර පැටලිලා වැටුණා කියලා. මම ඔය ළමයින්ගෙන් ඇහුවෙ. මේ ගැන දන්නවද බලන්න.”

“අනේ ලොකු සාදු අපි නම් දන්නෙ නෑ.” පසුදා එන බව කියමින් අපි ආපසු පිටත් වුණෙමු.

“ම්……..අපි යමු. පටබැඳි ආත්තගේ ගඩු ගුඩා ගහට සුද්දයක් දාල එමු.” විමලේ කීවෙන් අපි කවුරුත් ඊට එකඟ වීමු.

“මොකද කරන්නෙ කියලා තමයි මාත් මේ කල්පනා කෙරුවෙ. ඒ වුණාට මට ගස් නඟින්න නම් බෑ…….”

“මොනවද හලෝ……..දැන් ගෑනුන්ටත් ගස් නගින්න පුළුහන් කාලෙ. ලැජ්ජයි.” විමලේ මට විහිළු කළේ ය. “කරුණෙ ආවෙ නැති එකමයි හොඳා. ඒත් ඉතිං…….මේ ගෑනුත් එක්ක ඇවිල්ල බැහැනේ වැඩක් කරන්න” විමලේ මට ඔච්චම් කළේ ය.

පටබැඳි ආත්තා පි‍්‍රයමනාප වැඩිය උස නැති හුරුබුහුටි කාන්තාවකි. ඇගේ කටේ එක ද දතක් නොමැත. සුදුම සුදු රැළි වැටුණ කොණ්ඩය එකතුකර කුඩා ගුලියක් ලෙසට බැඳ ඇත. ඒ වගේම ඇයගේ තරහ මුහුණක් කිසිදු දවසක දැක නැත. ඇයට සිටින්නේ එකම එක පුතෙක් පමණි. ඔහු ද අපට වඩා වයසින් වැඩි ය. පාසල් යන්නේ ද නැත.

දුර තියාම ඇය අප හඳුනා ගත්තා ය.

“මොකද පුතාලා දැන් දකින්නවත් නැත්තෙ?” ඇය අපෙන් ඇසුවා ය.

“දැන් පුතා පලතුරු හිඟයි. තිබුණ නම් මං ඇහිදලා ගේ ඇතුළෙ තියල හරි දෙනව නෙ ”

“ආත්තම්මගෙ නැවුම් කළයෙන් වතුර කීරක් ගන්නද අපි?”

“බීපල්ලා මගෙ රත්තරනේ බීපල්ලා. තිබාස කාරයෙකුට බොන්න තමා පිල්කොමුවෙ නැවුම් කළේ වතුර තිව්වෙ. ඒකට තමා ඔය මයෙ කොලු ගුණදාස කටුමැස්සක් හැදුවෙ.

වතුර කළය එක පසෙකත් අනෙක් පැත්තේ සුද්ද කරන ලද පොල්කටු කිහිපයකුත් දක්නට ලැබේ. කටුමැස්ස යනු ලී කෝටු පිළිවෙළක් නැතිව තබා හරහට ලී දෙකක් බැඳ ඇති මැස්සකි. එහි බර දේ තැබිය නොහැකි ය. පේර ගෙඩියක්. අඹ ගෙඩියක් කපා ගැනීමට කුඩා පිහියකුත් එහි තබා ඇත.

“අත්තම්මා අපට ගඩු ගුඩා වැලක් දෙන්න බැරිද?” මම ඇසුවෙමි.

“මයෙ දරුවන්ටයි, කුරුල්ලන්ටයි තමා ඒවා ගස්වල හැදෙන්නෙ. ඉතිං මයෙ පුතේ. වැලට වැල් දහයක් දෙන්න බැරුවයැ. හැබැයි ඉතින් දැන් නම් තාම ඒවා පැහිල නෑ” ඇය කීවාය. ඒ අතර මිදුලේ ඇටඹ ගහේ ද එක ගෙඩියක් හෝ ඇය අපට නොදුන්නා ය.

බලාපොරොත්තු සුන් වූ අපි ඊළඟට ආවේ අද්දර ගෙදර මාමාගේ කඩයට ය. කුඩා කඩයක් කරගෙන යන හෙතෙම ගල්කූරක්වත් ණයට දෙන්නේ නැත.

එහි විකිණීමට ඇත්තේ ද ටොෆී සීනිබෝල, පොල් අලුවා හැරුණාම කොපි පොත් ගල්ලෑලි ගල්කූරු හා පැන්සල්, රටහුණු ආදිය පමණි.

හැමදාම ඔහුගේ කඩයට එන දරුවන්ට බැණුම්වලින් අඩුවක් නැත.

අප දුටු ඔහු අපට කීවේ ද එවැනි වදන්ම ය.

“මේකට එනව නැහැදිච්ච කොල්ලෝ ඊයෙ දවාලියෙ මගෙ හකුරු බෝතලෙන් බාගයක් විතරම කාලා. සල්ලි සතපහක් දුන්නෙත් නෑ. උන් කෑවෙත් නෑලු. නොට්ටිගෙ පුතාලා. ආව දෙන්කො.”

“මේ මොකද සීයෙ අපටද බනින්නෙ? අනේ අපි හොරා කෑවෙ නෑ” දිගු බංකුවේ ඉඳගත් අපි කීමු.

ඒ අතර සියාතු මාමා කඩයට ආවේය.

“කෝ ………..මේ මුදලාලි කියමින් කෙසෙල් ගෙඩියක් කඩාගත් හෙතෙම “මට කහට පෙතක් ඇන්න දීපන් මුදලාලි.” කීවේ ය.

කිහිප දෙනෙක්ම කඩයට ගොඩවී විවිධ අවශ්‍යතාවන් කියා පෑවේ ය.

ඒ අතර විමලේ ද තලකැරලි බෝතලය හැර අහුරක් ගෙන අපටත් බෙදුවේය. උක්කුං ද සීනි බෝල මිටක් ගත්තේ ය. මම කෙසෙල් ගෙඩි කිහිපයකට වග කියුවෙමි. එදින කුරුන්දේ වැඩ දිනයක් වූ නිසා බොහෝ දෙනෙක් කහට බීමට පැමිණියහ. ඔහු කහට වක් කරද්දී අපි පැන ගතිමු. මඟ දුරක් පැමිණ බලන විට විමලේ නැත.

“අන්න අර සිරිමල්හාමිගෙ දරුව අල්ල ගෙන තලබෝල කෑම කියලා”

“අනෙ අප්පේ මෙහෙම කුම්මැහි මිනිහෙක්. පුංචි එකෙක් තලබෝලයක් කෑහම මොකද? ”

“ආ………..අන්න යාළුවා හොරා කෑවා කියලා මුදලාලි අල්ලල බැඳගෙන ඉන්නවා අගිද නැන්දා කඩයේ සිට එන ගමන් අපට කීවා ය.

“කවුද? සිරිමලාගෙ ළමය විමලසේන ද?” තව කෙනෙක් ඇසුවේ ය.

රත්නා කහඳගමගේ