ආදරණීය දුවේ පුතේ, ඔන්න ශ්‍රී ලංකාවේ තිබෙන තවත් ඓතිහාසික වටිනාකමක් සහිත ස්ථානයක ගැන විස්තර අරගෙන උරුමයක වගතුගවලින් ඔයාලව හමුවෙන්න ආවා. ඒ තමයි ඓතිහාසික වටිනාකම් බොහොමයක් තිබෙන කරඹගල ආරණ්‍ය සේනාසනය.
කරඹගල ආරණ්‍ය සේනාසනය පිහිටා ඇත්තේ හම්බන්තොට ප්‍රදේශයේ ය. අම්බලන්තොට නගරය මධ්‍යයේ සිට වලවේ ගඟට සමාන්තරව විහිදෙන මාර්ගයේ උතුරු දෙසට ඇති මහබෝලාන මාර්ගයේ ගොස් එතැනින් හැරී කොක්ගල්ල දෙසට ගමන් කිරීමේදී මෙම ආරණ්‍ය සේනාසනය අපට මුණගැසෙයි. වලවේ නදියත් රිදියගම වැවත් ආරණ්‍ය සේනාසනය ආසන්නයේ පිහිටා ඇති අතර, එයට ඈතින් කතරගම කඳුවැටියත්, රත්මල් කන්දත්, ඇඹිලිපිටිය නගරයත් දර්ශනීයව දිස්වේ. දර්ශනීය වටපිටාවක් සහිතව පිහිටා ඇති කරඹගල ආරණ්‍ය සේනාසනයේදී ප්‍රධාන වශයෙන් අපට ස්තූප තුනක් හමුවේ. ප්‍රධාන ස්තූපය කරඹගල පර්වත මුදුනෙහි දක්නට ලැබෙන අතර, එම ස්තූපය මෑතකදී ප්‍රතිසංස්කරණයකර ඇත.
එහි සෑ මළුවේ පැරැණි ගොඩනැඟිල්ලකට අයත් යැයි සැලකෙන ගල්කණු තැනින් තැන විසිරී තිබේ. නෙළුම් පෙති රටාවෙන් පමණක් හැඩ වූ සඳකඩපහණ මෙහි ඇති තවත් විශේෂිත අංගයකි.
මෙම සඳකඩපහණ මෙහි පිහිටි තවත් ස්තූපයක් පහළින් ඇති ගල්තලාවක ඉදිකර තිබේ. එහි වට ප්‍රමාණය අඩි තිහක් වන අතර, උස අඩි එකක් පමණ වේ. මේ වන විට මෙම ස්තූපය නිදන් සොරුන්ගේ ග්‍රහණයට නතු වීමෙන් විනාශ වී ඇති අතර, එහි ඉදිකර තිබූ පැරැණි ගඩොල් තැනින් තැන දක්නට ලැබේ. අනෙක් ස්තූපය පර්වත මුදුනේ තිබෙන්නට ඇතැයි විශ්වාස කෙරෙන අතර, වර්තමානය වන විට එය සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ වී ඇත. එහි ගඩොල් සෑම තැනකම විසිරී පවතී. මෙහි වර්ග කිහිපයක ගඩොල් දක්නට හැකි අතර, අඩි 1.4, 0.8 වර්ගයේ ගඩොල් ඒ අතර බහුල ය. එයට පහළින් ගල්තලාවක් මත පිහිටා ඇති පොකුණකි. ඒ අසල පැරැණි ගොඩනැඟිල්ලකට අයත් පාදම් ගල් දාහතරක් දක්නට ලැබේ.
කරඹගල පිහිටි මෙම නටබුන් කරඹගල නටබුන් හා මදුනාගල නටබුන් වශයෙන් කොටස් දෙකකට අයත් වේ. කරඹගල හා මදුනාගල අතර දුර මීටර් 500කි. ඒ දෙක අතර, පැරැණි ලෙන් රාශියක් දක්නට ලැබේ. මදුනාගල අඩි 327ක් ද කරඹගල අඩි 92ක උසකින් ද යුක්ත වේ. කරඹගල ආරණ්‍ය සේනාසනය පුරාම තැනින් තැන පිහිටි ගල්ලෙන් රාශියකි. එක් තැනක පැරැණි ගොඩනැඟිල්ලක් ද පිහිටා තිබී ඇත. තරමක විශාල ලෙනක බුදු මැඳුරක් දක්නට ලැබේ. එහි හිඳීපිළිමයක් ද පිළිමය දෙපස සක්‍රයාගේ හා බ්‍රහ්මයාගේ රූප ද නෙළා තිබීම විශේෂයකි. මෙහි පසෙකින් පස්වග මහණුන්ගේ රූප ද අඹා තිබේ. එහි තවත් පසෙකින් චත්‍රාකාර ලෙනක් දක්නට ලැබෙන අතර, එහි එකවර මිනිසුන් 400කට පමණ ඇතුළු විය හැකි බව ද පැවසෙයි. චිත්ත ගුප්ත ලෙන වශයෙන් ප්‍රසිද්ධ ලෙනක් ද මෙහි දක්නට හැකි ය. එම ලෙනට ආසන්නයෙහි එක පෙළට සිටුවා ඇති ගල්කණු හතරක් දක්නට ලැබෙන අතර, පාදම් ගල් දහයක් ද මේ අසලම දක්නට ලැබේ. මේ ලෙන පියස්ස සහිතව ඉදිකරන්නට ඇතැයි විශ්වාස කරයි. එම ලෙන් වහලේ සිතුවම් ඇඳ තිබූ බවට ද විශ්වාසයක් පවතී. කරඹගල හා මදුනාගල අතර කොටසෙහි වේදිකාවක් මත ඉදිකරන ලද විචිත්‍රවත් ලෙනක් ද දැක ගත හැකි ය.
මෙම නටබුන්වලට අමතරව මෙහි ලෙන් ලිපි වශයෙන් හඳුනා ගන්නා ලද ලිපි රාශියක් දක්නට ලැබේ. මෙහි ඇති කරඹගල ලිපිය වශයෙන් ප්‍රසිද්ධ ලිපිය මහසෙන් මහා රජුගේ පුත්‍රයා වූ සිරිමෙවන් අභය විසින් සිදු කරනු ලැබූ පූජා ගැන විස්තර කරයි. කරඹගල ලෙන් ලිපිවලින් දෙකක් මදුනාගල කොටසේ පිහිටා ඇති අතර, එයින් එක් ලිපියක් ගල්තලාවේ පොකුණ අසල බ්‍රාහ්මීය අක්ෂරයෙන් ලියා ඇත.
අතීතයේ සුන්දරව පිහිටි මෙම සේනාසනය කාලයත් සමඟ විනාශ වෙමින් පවතින ආරණ්‍ය සේනාසනයක් වශයෙන් වර්තමානයේ හඳුනා ගෙන තිබේ. කරඹගල ආරණ්‍ය සේනාසනය ආරක්ෂා කරගැනීම අප සියලු දෙනාගේම වගකීමකි. නිදන් හොරුන්ගේ ග්‍රහණයට විටින් විට නතු වී ඇති නිසා මෙම ආරණ්‍ය සේනාසනයේ බොහෝ ඉදිකිරීම් මේ වන විටත් විනාශ වී ඇත. එහෙයින් මේ භූමිය කේන්ද්‍ර කොට ගත් කඩිනම් සංරක්ෂණ වැඩපිළිවෙළක අවශ්‍යතාව ද දැඩිව පවතී.
ලක්නා නිරෝෂිමාලා
